Politika Vojvodine

Status Autonomne Pokrajine Vojvodine u Srbiji definisan je Ustavom Srbije i Statutom Vojvodine. Statut Vojvodine je najviši pravni akt pokrajine. Zakonodavnu vlast čini Skupština Vojvodine, a izvršnu vlast Vlada Vojvodine.

Vlada Autonomne Pokrajine Vojvodine ima sedište u Novom Sadu.

Vladu čine 11 sekretarijata:

• za nauku i tehnološki razvoj
• za poljoprivredu, vodoprivredu i šumarsto
• za kulturu i javno informisanje
• za obrazovanje, upravu i nacionalne zajednice
• za privredu, zapošljavanje i ravnopravnost polova
• za urbanizam, graditeljstvo i zaštitu životne sredine
• za zdravstvo, socijalnu politiku i demografiju
• za finansije
• za međuregionalnu saradnju i lokalnu samoupravu
• za energetiku i mineralne sirovine
• za sport i omladinu

Nakon izbora iz 2004. godine, Vladu Vojvodine su činile sledeće partije i koalicije: Demokratska stranka, Zajedno za Vojvodinu, Savez vojvođanskih Mađara i Pokret snaga Srbije. Nakon izbora iz 2008. godine, vladu su činile: Demokratska stranka, G17+, Mađarska koalicija, Liga socijaldemokrata Vojvodine i Socijalistička partija Srbije. Nakon izbora iz 2012. godine, vladu čine: Demokratska stranka, Liga socijaldemokrata Vojvodine i Savez vojvođanskih Mađara.

Skupština Autonomne Pokrajine Vojvodine je predstavničko telo građana koje donosi propise za izvršavanje zakona i drugih propisa i opštih akata Republike Srbije, čije je izvršavanje povereno Skupštini kao i odluke i druga opšta akta iz svoje nadležnosti. Skupština AP Vojvodine ima 120 poslanika koji se biraju na neposrednim izborima, tajnim glasanjem, po proporcionalnom i većinskom izbornom sistemu, na period od četiri godine.

Najviši pravni akt Autonomne pokrajine Vojvodine je Statut. Donosi ga Skupština uz prethodnu saglasnost Narodne skupštine Republike Srbije. Statutom se, na osnovu Ustava Republike Srbije i Zakona o utvrđivanju nadležnosti Autonomne pokrajine, utvrđuju nadležnosti autonomne pokrajine, izbor, organizacija i rad njenih organa i druga pitanja od interesa za autonomnu pokrajinu.

Pokret za autonomiju Vojvodine su, istorijski posmatrano, predvodili lokalni Srbi, koji su činili najbrojniju etničku grupu u regiji.

Prvi pokušaji Srba da na području današnje Vojvodine stvore teritorijalno-političke entitete bili su Srpsko carstvo Jovana Nenada (1526—1527) i Sremsko vojvodstvo Radoslava Čelnika (1527—1530) u 16. veku. Osnovna ideja cara Jovana Nenada bila je da oslobodi hrišćane od Turaka i da stvori srpsku državu na prostoru Bačke, Banata i dela Srema. Srbi 1594. godine podižu Banatski ustanak, pokušavajući da se oslobode osmanske vlasti i obnove srpsku državu.^[1]

Tokom vladavine Habzburga, status Srba u Habzburškoj monarhiji definisan je u pet dokumenata: 1. Pozivnom manifestu balkanskim hrišćanima od 6. aprila 1690. godine; 2. Privilegiji od 21. avgusta 1690. godine; 3. Zaštitnoj diplomi od 11. decembra 1690. godine; 4. Privilegiji od 20. avgusta 1691. godine i 5. Privilegiji od 4. marta 1695. godine. Ovim dokumentima su Srbi priznati kao narod (Natio Serbica, Natio Rasciana), priznato im je pravo na izbor vojvode, kao i pravo da „ostanu pod upravom i pod uredbama svojih rođenih vlasti“.

Na saboru u Baji 1694. godine Srbi su izneli zahtev da im se dodeli posebna teritorija za naseljavanje u Slavoniji, Sremu, Bačkoj i Pomorišju („Slavonija, Mala Vlaška, Srem, polje Kumansko, distrikat između Drave i Save sve do reke Ilove i granice Hrvatske, polje Đulinsko, distrikat Aradski sve do Jenove, te Halmađ između reke Moriša i Crnog Kriza.”).^[2] Na crkveno-narodnom saboru u Krušedolu 1708. godine, budimski Srbi su tražili da Srbi dobiju Bačku, Banat, Srem i Slavoniju.

Na Temišvarskom saboru 1790. predstavnici Srba su od habzburškog cara zatražili posebnu teritoriju kojom bi sami upravljali. U tom smislu, zahtevali su da im bude dodeljen Banat.^[2] Međutim, ovi srpski zahtevi za posebnom teritorijom nisu tada ispunjeni od strane habzburških vlasti.

Teritorijalna autonomija Srba je ostvarena tek u revoluciji iz 1848. godine, kada su, kao odgovor na politiku revolucionarne mađarske vlade, a u skladu sa privilegijom iz 1691. godine, Srbi formirali autonomnu Srpsku Vojvodinu i uspostavili svoju vlast na prostorima Srema, Bačke i Banata. U proklamovane granice Srpske Vojvodine ulazili su „Srem sa Vojnom Granicom, Baranja, Bačka sa Bečejskim distriktom i Šajkaškim bataljonom, Banat sa Kikindskim distriktom i Vojnom granicom“.

Ovaj put, habzburške vlasti su izašle u susret srpskim zahtevima, tako da je, kao politički naslednik Srpske Vojvodine, carskim patentom od 18. novembra 1849. formirano Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat, koje je obuhvatalo one delove Bačke, Banata i Srema, koji su se nalazili izvan okvira Vojne krajine. Pošto se u međuvremenu austrijska politika prema Mađarima promenila, vojvodstvo je ukinuto 1860. godine, a najveći deo njegove teritorije je priključen Ugarskoj. Kao reakciju na ukidanje vojvodstva, Srbi su 1861. godine organizovali Blagoveštenski sabor, na kome je traženo da se vojvodstvo ponovo uspostavi, a na saboru je usvojen i ustav budućeg vojvodstva. Međutim, austrijske vlasti nisu izašle u susret Srbima. Umesto toga, Austrijanci su 1867. godine autonomiju dali Mađarima i prihvatili transformaciju Austrijskog carstva u dvojnu Austrougarsku monarhiju, čime su se Srbi našli pod vlašću Mađara. Politička borba za teritorijalnu autonomiju Srba nastavljena je od strane srpskih poslanika u ugarskom saboru, sve do raspada Dvojne monarhije.

Rumunski političar Aurel Popović je 1906. godine predložio pretvaranje Austrougarske u Sjedinjene Države Velike Austrije, a jedna od država koju je predložio kao članicu ove federacije bila je i Vojvodina. Prema ovom predlogu, država Vojvodina bi obuhvatala južnu i zapadnu Bačku, kao i zapadni Banat, ostavljajući Srem Hrvatskoj, Suboticu Mađarskoj, a Vršac Transilvaniji.

U vreme raspada Austrougarske, krajem 1918. godine, Mikša Štrobl je predložio očuvanje Ugarske, kao kantonizovane države, preuređene po ugledu na Švajcarsku ("Švajcarska na Istoku"). Ovim predlogom je, između ostalog, bilo predviđeno i formiranje srpskog i bunjevačkog kantona. Srpski kanton bi obuhvatao južnu Bačku i zapadni Banat, dok bi bunjevački obuhvatao severnu i zapadnu Bačku, a takođe i Baranju.

• 
  Posebna teritorija za Srbe sa političkom samoupravom u okviru Habzburške monarhije, zahtevana na srpskom saboru u Baji 1694. godine.
• 
  Posebna teritorija za Srbe, tražena od strane budimskih Srba na srpskom saboru u Krušedolu 1708. godine.
• 
  Banat, posebna srpska autonomna oblast - vojvodstvo, tražena na Temišvarskom saboru 1790. godine.
• 
  Proklamovane granice Srpske Vojvodine 1848. godine.
• 
  Država Vojvodina u okviru predloženih Sjedinjenih Država Velike Austrije 1906. godine.
• 
  Predlog kantonizovane Ugarske, u vreme njenog raspada 1918. godine.

Nova prilika za ostvarenje političkih zahteva Srba javila se raspadom Austrougarske krajem 1918. godine. 25. novembra 1918. godine, na Velikoj narodnoj skupštini Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Banatu, Bačkoj i Baranji, formirana je pokrajina Banat, Bačka i Baranja i proglašeno je prisajedinjenje ove pokrajine Kraljevini Srbiji. Stvaranjem Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca 1. decembra 1918. pokrajina Banat, Bačka i Baranja ulazi u sastav ove države. U početku je pokrajina imala svoju vladu (Narodnu upravu) i skupštinu (Veliki narodni savet), a u nadležnosti pokrajinske vlade nalazili su se sledeći odseci: politički poslovi, unutrašnji poslovi, pravosuđe, prosveta (škola i crkva), finansije, saobraćaj, privreda, prehrana i snabdevanje, socijalne reforme, narodno zdravlje i narodna odbrana. Postepeno su ove ustanove Banata, Bačke i Baranje integrisane sa ustanovama Kraljevstva SHS, a Narodna uprava je svoju poslednju sednicu održala 11. marta 1919. godine. Pokrajina Banat, Bačka i Baranja je, međutim, zvanično i dalje činila jednu od pokrajina Kraljevstva SHS sve do podele zemlje na oblasti 1922 godine.

S obzirom da je Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca bila centralizovana država, javile su se ideje o njenoj federalizaciji, a predlagano je da jedna od federalnih jedinica bude i Vojvodina. Među političarima koji su se zalagali za autonomiju Vojvodine bili su Dušan Bošković Duda, Joca Lalošević i Milan Kostić. Ovaj pokret za autonomiju bio je pretežno srpski, a jedno od uporišta je imao i u Matici srpskoj u Novom Sadu. Nije imao značajniju podršku među manjinama, posebno među najbrojnijim – nemačkoj i mađarskoj. Podela zemlje na banovine (uključujući i Dunavsku banovinu) 1929. godine nije zadovoljila zagovornike federalizacije zemlje i autonomije istorijskih pokrajina, tako da su ovi pokreti nastavili da deluju i nakon formiranja banovina. Iako bez stvarne autonomije, Dunavska banovina je činila jednu teritorijalno-političku celinu u čiji okvir su ušli uglavnom prostori koji su istorijski smatrani Vojvodinom (Bačka, Banat, Srem, Baranja), sa dodatkom nekih teritorija južno od reka Dunava i Save (deo Šumadije, Braničevo).

Okupacijom i podelom Jugoslavije od strane Sila osovine 1941. godine, područje Vojvodine je podeljeno između Hortijeve Mađarske (Bačka i Baranja), Pavelićeve NDH (Srem) i Nedićeve Srbije (Banat). Banat je, u okviru Nedićeve Srbije, politički uspostavljen kao autonomna teritorija, kojom je upravljala lokalna nemačka nacionalna manjina, dok su većinski Srbi na području Banata bili politički marginalizovani. U istorijskom smislu, Nemci su, pored Srba, takođe imali političke programe o stvaranju teritorijalnih političkih entiteta na području današnje Vojvodine. Tako su 1918. godine proglasili Banatsku republiku u Banatu, dok su 1920. godine predložili stvaranje Republike Banatije, sastavljene od Banata i Bačke. 1941. godine su planirali da formiraju Južnonemačku tampon državu, sastavljenu od Banata, Bačke i Baranje. Porazom Sila osovine i odlaskom nemačke vojske iz Banata 1944. godine, propale su i ove političke težnje lokalnih Nemaca.

• 
  Predložena država Banatija 1920. godine.
• 
  Planirana Južnonemačka tampon država 1941. godine.

Ideju o autonomiji Vojvodine prihvatila je i komunistička partija, koja je sa svojim partizanskim pokretom 1941. godine na području Vojvodine započela borbu protiv okupatora. Partija je kao politički cilj svoje borbe u Vojvodini istakla formiranje buduće autonomne Vojvodine, u kojoj će njeni narodi uživati ravnopravnost. Srbi, koji su bili glavne žrtve okupacionih režima u Vojvodini, a takođe i pripadnici drugih naroda Vojvodine su učestvovali u ovoj borbi, da bi nakon poraza Sila osovine bila ukinuta okupatorska teritorijalno-politička podela, umesto koje je oktobra 1944. formirana autonomna Vojvodina, koja se 1945. godine priključila federalnoj Srbiji. Status Autonomne Pokrajine Vojvodine u okviru Srbije je regulisan 1. septembra 1945. godine, da bi 7. aprila 1963. pokrajini bilo promenjeno ime u Socijalistička Autonomna Pokrajina Vojvodina (SAP Vojvodina).

Ustav iz 1974. godine je definisao Vojvodinu kao jednog od subjekata federacije i proširio joj autonomiju, iako je Vojvodina i dalje zvanično bila u sastavu Srbije. 1989. godine je autonomija Vojvodine znatno umanjena (Vojvodini je ukinut status subjekta federacije), da bi nakon promene režima u Srbiji 2000. godine bila delimično uvećana. 28. marta 1990. je pokrajina ponovo nazvana Autonomna Pokrajina Vojvodina (izbačen je pridev „socijalistička"). Autonomija pokrajine je regulisana Omnibus zakonom iz 2002. godine, a zatim i Ustavom Srbije iz 2006. godine, kao i Statutom Vojvodine iz 2009. godine. Izvršno veće Vojvodine je preimenovano u Vladu Vojvodine, koja pored ostalih članova, ima predsednika vlade i četiri potpredsednika.

Zbog nezadovoljstva dela lokalne javnosti u Vojvodini ukidanjem stepena autonomije iz 1974. godine, u pokrajini se tokom 1990-tih pojavio autonomaški pokret, koji je zagovarao više autonomije za Vojvodinu, a jedna od ideja za povećanje autonomije uključivala je i predlog da Vojvodina dobije status republike u okviru federalne Srbije. Predvodnici ovog autonomaškog pokreta su, kao i u ranijim periodima, bili lokalni Srbi. Suprotno separatističkom pokretu kosovskih Albanaca, vojvođanski autonomaši nikada nisu izjavljivali da njihovo političko delovanje ima za cilj odvajanje od Srbije, već samo autonomiju Vojvodine u sastavu Srbije. Pored političkih zahteva vojvođanskih autonomaša, u Vojvodini politički deluju i političari iz redova mađarske manjine, koji zagovaraju stvaranje posebnog autonomnog regiona za Mađare na severu Vojvodine. Prema predlogu, ovaj region bi nosio naziv Mađarska regionalna samouprava i obuhvatao bi opštine na severu Bačke i Banata, u kojima pretežno žive Mađari.

• 
  Predlog Lige Socijaldemokrata Vojvodine o Republici Vojvodini u federalizovanoj Srbiji.
• 
  Predlog Saveza vojvođanskih Mađara o Mađarskoj regionalnoj samoupravi na severu Vojvodine.

U periodu postojanja SFRJ, na prostoru Vojvodine je delovao Savez komunista Vojvodine, koji je činio pokrajinsku organizaciju Saveza komunista Jugoslavije.

Političke partije koje deluju na nivou cele Srbije, a koje imaju i značajan broj glasača u Vojvodini su:

• Demokratska stranka
• Srpska napredna stranka
• Socijalistička partija Srbije
• Srpska Radikalna Stranka
• Demokratska stranka Srbije

Na izborima iz 2004. godine u Vojvodini je najviše glasova dobila Srpska radikalna stranka, da bi na izborima iz 2008. i 2012. godine najviše glasova osvojila koalicija okupljena oko Demokratske stranke.

Autonomaške političke partije koje deluju na području Vojvodine su:

• Liga socijaldemokrata Vojvodine
• Vojvođanska Partija
• Reformisti Vojvodine

Autonomaške partije koje su bile aktivne ranije su:^[3]

• Koalicija Vojvodina (1996-2005)
• Vojvođanski pokret
• Unija socijalista Vojvodine
• Vojvođanska unija - Vojvodina moj dom
• Demokratska Vojvodina
• Socijaldemokratska partija Vojvodine
• Vojvođanski klub
• Vojvođanska alternativa
• Konfederacija sindikata Vojvodine

Vojvođanski klub danas deluje kao nevladina organizacija, a u Banatu je aktivna nevladina organizacija Banatski forum, koja se zalaže za pretvaranje Banata u administrativnu regiju u okviru Vojvodine.

Političke partije Srba:

• Savez Srba Vojvodine

Političke partije Crnogoraca:

• Crnogorska Partija

Političke partije Bunjevaca:

• Savez Bačkih Bunjevaca
• Bunjevačka stranka
• Bunjevačka stranka Vojvodine

Političke partije Mađara:

• Savez vojvođanskih Mađara
• Demokratska zajednica vojvođanskih Mađara
• Demokratska stranka vojvođanskih Mađara
• Građanski Savez Mađara
• Pokret Mađarske Nade
• Stranka mađarskog jedinstva

Na području Srbije (AP Vojvodine) takođe deluje i Omladinski pokret 64 županije - ekstremistička politička organizacija Mađara registrovana u Mađarskoj.

Političke partije Hrvata:

• Demokratski savez Hrvata u Vojvodini
• Demokratska zajednica Hrvata
• Hrvatski narodni savez
• Hrvatska srijemska inicijativa
• Hrvatsko-bunjevačko-šokačka stranka

Političke partije Slovaka:

• Slovačka stranka
• Slovačka demokratska stranka
• Stranka Vojvođanskih Slovaka

Političke partije Rumuna:

• Alijansa vojvođanskih Rumuna

Političke partije Roma:

• Romska partija
• Romska demokratska stranka

Političke partije Makedonaca:

• Demokratska partija Makedonaca

Političke partije Rusina:

• Rusinska demokratska stranka
• Zajedno za Vojvodinu

Glavni članak: Izbori za poslanike u Skupštinu Autonomne Pokrajine Vojvodine 2004.

Na pokrajinskim izborima iz 2004. godine, sedišta u Skupštini Vojvodine su osvojile sledeće stranke i koalicije:

• Srpska radikalna stranka (36)
• Demokratska stranka (35)
• Savez vojvođanskih Mađara (11)
• Socijalistička partija Srbije (8)
• Zajedno za Vojvodinu (7)
• Pokret Snaga Srbije (7)
• Demokratska stranka Srbije (6)
• G17+ (2)
• Reformisti Vojvodine (2)
• Koalicija „Subotica – naš grad” (1)
• Demokratska stranka vojvođanskih Mađara (1)
• Grupe građana Plandišta, Inđije, Ade i Bačkog Petrovca (4)

Glavni članak: Izbori za poslanike u Skupštinu Autonomne Pokrajine Vojvodine 2008.

Na pokrajinskim izborima iz 2008. godine, sedišta u Skupštini Vojvodine su osvojile sledeće stranke i koalicije:

• Za evropsku Srbiju (64)
• Srpska radikalna stranka (24)
• Mađarska koalicija (9)
• Zajedno za Vojvodinu (6)
• Demokratska stranka Srbije - Nova Srbija (6)
• Socijalistička partija Srbije - Partija ujedinjenih penzionera Srbije (5)
• Liberalno-demokratska partija (1)
• Grupe građana (5)

Glavni članak: Izbori za poslanike u Skupštinu Autonomne Pokrajine Vojvodine 2012.

Na pokrajinskim izborima iz 2012. godine, sedišta u Skupštini Vojvodine su osvojile sledeće stranke i koalicije:

• Izbor za bolju Vojvodinu (58)
• Pokrenimo Vojvodinu (22)
• Socijalistička partija Srbije - Partija ujedinjenih penzionera Srbije - Jedinstvena Srbija - Socijaldemokratska partija Srbije (13)
• Liga socijaldemokrata Vojvodine (10)
• Savez vojvođanskih Mađara (7)
• Srpska radikalna stranka (5)
• Demokratska stranka Srbije (4)
• Vojvođanski preokret (1)

U anketi koju je 2003. godine sprovela agencija "Skan" iz Novog Sada, građani Vojvodine su odgovarali na pitanje o tome koji je status Vojvodine za njih najprihvatljiviji. Tada su dati sledeći odgovori:^[4]

• Nivo autonomije iz 1974. godine (34,0%)
• Sadašnji nivo autonomije (21,3%)
• Više autonomije u okviru Srbije, ali manje nego 1974. (20,2%)
• Vojvodina kao republika u Jugoslaviji (6,5%)
• Svu autonomiju bi trebalo ukinuti (5,8%)
• Nezavisna Vojvodina (5,0%)
• Nešto drugo (1,9%)
• Ne znaju odgovor (5,3%)

Liga socijaldemokrata Vojvodine se ranije zalagala za formiranje Republike Vojvodine u okviru federalizovane Srbije. Međutim, ova stranka je kasnije napustila ovu ideju i sada se, umesto federalizovane Srbije, zalaže za Srbiju sa pet autonomnih pokrajina.^[5] Za formiranje Vojvodine Republike se danas, umesto Lige, zalaže Vojvođanska partija.^[6] Takođe, određeni politički pokreti (Treća Srbija, Napredni klub) se zalažu za ukidanje autonomije Vojvodini.^[7]

• Vlada Vojvodine
• Skupština Vojvodine
• Statut Vojvodine

Politika Vojvodine na Wikimedijinoj ostavi