Trybula lśniąca
 | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | eukarionty | ||
|---|---|---|---|
| Królestwo | rośliny | ||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | okrytonasienne | ||
| Klasa | Magnoliopsida | ||
| Nadrząd | astropodobne | ||
| Rząd | selerowce | ||
| Rodzina | selerowate | ||
| Rodzaj | trybula | ||
| Gatunek | trybula lśniąca | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Anthriscus nitida (Wahlenb.) Hazsl. Magyarhon Edén. Növén.: 152 (1864)[3] | |||
| |||
Trybula lśniąca[4] (Anthriscus nitida (Wahlenb.) Hazsl.) – gatunek rośliny z rodziny selerowatych. Występuje w środkowej i południowej Europie, w tym także w Polsce.
Rozmieszczenie geograficzne
Występuje w Europie na obszarze od Francji na zachodzie po Białoruś i Ukrainę na wschodzie, na północy sięga do Niemiec, Polski i krajów bałtyckich, a na południu do Włoch i Grecji[3].
W Polsce rośnie głównie na terenach górskich – w Karpatach i w Sudetach oraz na ich przedpolu, w rozproszeniu występuje także w pasie wyżyn[5].
Morfologia
- Pokrój
- Roślina zielna osiągająca od 40 do 150 cm wysokości. Łodyga jest dęta, bruzdowana, w dole owłosiona, w górze tylko w węzłach, poza tym naga[6].
- Liście
- Dolne osadzone na owłosionych ogonkach, górne siedzące, w obu wypadkach u nasady z pochwami. Blaszki 2–3 krotnie pierzaste. Dolne (boczne) odcinki I rzędu prawie tak duże jak pozostała część blaszki. Odcinki ostatniego rzędu (listki) jajowate lub podługowate, zaostrzone lub tępe[6].
- Kwiaty
- Kwiatostan złożony – kwiaty zebrane w baldaszki, a te w liczbie 5–12 w baldach. Pokryw brak lub są w postaci pojedynczych listków. Pokrywki liczne, odgięte, brzegiem owłosione. Płatki korony są białawe, z brzeżnymi płatkami na skraju baldaszka zwykle powiększonymi[6].
- Owoce
- Rozłupki równowąsko walcowate, gładkie i lśniące, osiągają ok. 6 mm długości (są zwykle krótsze niż szypułka, na której są osadzone). W jednym baldaszku rozwija się od 2 do 6 owoców[6].
- Gatunki podobne
- Trybula leśna Anthriscus sylvestris ma baldaszki z 6–12 owocami, kwiaty często o niepowiększonych płatkach brzeżnych, dolne odcinki I rzędu znacznie mniejsze od pozostałej części liścia[7].
Biologia i ekologia
- Rozwój
- Roślina dwuletnia i bylina[6], hemikryptofit[7]. Kwitnie w maju i czerwcu[7] oraz lipcu i sierpniu[6].
- Cechy fitochemiczne
- Przy roztarciu roślina wydziela aromatyczny zapach. Posiada olejek eteryczny (bogaty w metylochawikol, anetol, dimery anetolu o działaniu estrogennym), kumaryny, poliacetyleny, fitosterol, triterpeny. Nasiona zawierają kumarynowce fotouczulające i moczopędny olejek eteryczny.
- Siedlisko
- Rośnie w górskich ziołoroślach, na łąkach, w zaroślach i lasach[6]. Jest to roślina rosnąca na glebach obojętnych, zasobnych, bardzo wilgotnych na stanowiska pół cienistych w umiarkowanie chłodnych warunkach klimatycznych. Preferuje rumosz skalny, piargi, żwir, piasek, gliny piaszczyste i utwory pylaste.
- Fitosocjologia
- W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek wyróżniający (D.) dla związku (All.) Adenostylion alliariae (wysokogórskie zbiorowiska ziołorośli i zarośli liściastych związane z trwałym przepływem wody)[8].
Zastosowanie
W przeszłości roślina była dodawana do potraw w związku z połączonym smakiem i zapachem kminu rzymskiego oraz kminku z anyżkiem.
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-03-20] (ang.).
- ↑ a b Anthriscus nitida (Wahlenb.) Hazsl., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-06-29] .
- ↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 33, ISBN 978-83-62975-45-7 .
- ↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 63, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
- ↑ a b c d e f g MarianM. Koczwara MarianM., Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 30-31 .
- ↑ a b c Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004, s. 336. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ Matuszkiewicz Władysław. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
Bibliografia
- Wilhelm i Dorothee Eisenreich: Przewodnik do rozpoznawania zwierząt i roślin. Warszawa: MULTICO, 1994.
- Zając M. (1996): Mountain vascular plants in the Polish lowlands. Polish Bot. Stud. 11: 1-9
