Order Korony Żelaznej (Włochy)

Order Korony Żelaznej
Ordre de la Couronne de Fer
Ordine della Corona Ferrea

Awers I lub II klasy (wz. 1810)
Awers III klasy
Gwiazda I klasy
Baretka I klasy
Baretka II klasy
Baretka III klasy
Ustanowiono	1805
Wycofano	1814
Kruszec	złoto lub srebro
Multimedia w Wikimedia Commons

Order Królewski Korony Żelaznej (fr. Ordre Royal de la Couronne de Fer, wł. Ordine Reale della Corona di Ferro) – order nadawany za zasługi od 1805 do 1814 w napoleońskim Królestwie Włoch; w 1815 przejęte przez Cesarstwo Austrii.

Historia

Order został ustanowiony 5 czerwca 1805 roku przez Napoleona I, który po wyborze na króla Italii koronował się w Mediolanie 26 maja 1805. Do koronacji użyto pochodzącą z IX wieku Żelazną Koronę Longobardów, stąd nazwa orderu^[1][2].

Napoleon, wielki mistrz orderu, podzielił nowy order na trzy klasy z limitem nadań:

• I klasa: Dygnitarzy (dignitaires) – 20 osób z roczną rentą 3 tys. lirów,
• II klasa: Komandorów (commandeurs) – 100 osób z rentą 700 lirów,
• III klasa: Kawalerów (chevaliers) – 500 osób z rentą 300 lirów,

ale dla żołnierzy z obywatelstwem francuskim przeznaczono dodatkowe 5 dygnitarstw, 25 komandorii i 200 kawalerii. 19 grudnia 1807 Napoleon rozszerzył order o 15 Dygnitarzy, 50 Komandorów i 300 Kawalerów^[1][2].

Dewizą orderu było włoskie: DIO ME L’HA DATA, GUAI À CHI LA TOCCHERÁ (od 1809), a wcześniej francuskie: DIEU ME L’A DONNÈE, GARE À QUI Y TOUCHERA (pol. BÓG MI JĄ DAŁ, BIADA TEMU KTO JĄ DOTKNIE). Pierwsza ceremonia wręczenia odznaczeń odbyła się 15 maja 1806 w Mediolanie^[1][3].

Urząd pierwszego kanclerza orderu pełnił od 16 lutego 1806 Ferdinando Marescalchi – minister spraw zagranicznych Królestwa Włoch. Nadań zaprzestano w 1814^[1][2].

Cesarz Franciszek I Habsburg, po przyłączeniu Lombardo-Wenecji do Cesarstwa Austrii i przejęciu orderu w 1815, odnowił i zreformował go w dniu swych urodzin (12 lutego 1816) pod nową niemiecką nazwą Orden der Eisernen Krone^[4][5].

Po śmierci Cesarza Francuzów w 1821 został on pochowany z tym orderem^[6].

Insygnia

Odznaka orderowa, nazywana zwyczajowo krzyżem (franc. croix), w ogóle nie miała tego kształtu. Składała się z dwóch koron, jedna na drugiej i orła, do którego głowy mocowane było kółko łączące odznakę ze wstęgą orderową. Pierwsza korona, bynajmniej nie Żelazna Korona Longobardów, była otwartą koroną z kwiatonami (typ korony średniowiecznej) i obręczą pokrytą szaroniebieską emalią nawiązującą do nazwy orderu, z pozostawioną bez emalii skróconą dewizą: DIO ME LA DIEDE – GUAI A CHI LA TOCCA. Z niej wychylała się druga, dziesięciozębna korona z kulkami lub bez nich (typ korony antycznej), również emaliowana. Z niej z kolei wychylał się siedzący na wrzecionie gromu, zrywający się do lotu orzeł napoleoński. Na awersie, na dwóch środkowych zębach wyższej korony, umieszczony został, otoczony ornamentem sznurowym, złoty, owalny medalion z profilem Napoleona uwieńczonym tzw. Koroną Karola Wielkiego i emaliowanym na zielono wieńcem laurowym. Odznaki I i II klasy były wykonane w złocie, oznaka III klasy była srebrna. Odznaka I klasy była nieco większa od odznak klas II i III, będących tej samej wielkości^[1][3]. Jako szczególne wyróżnienie Napoleon nadawał oznaki z brylantami – taką otrzymał m.in. jego pasierb Eugeniusz de Beauharnais, wicekról Italii^[7].

Stworzona we wrześniu 1806 gwiazda orderowa dla I klasy była początkowo haftowana, a później wykonywana wykonane w metalu^[3]. Posiadała sześć pęków promieni, w medalionie środkowym widniała głowa Napoleona otoczona dewizą orderu i wieńcem laurowym. Wstęga orderowa była żółtopomarańczowa z zielonymi krawędziami, w przypadku I klasy była to wielka wstęga noszona z prawego ramienia do lewego boku, w II klasie – wstążka z kokardą noszona na lewej piersi, a przy klasie III – taka sama wstążka lecz bez kokardy^[1][3].

Odznaczeni

 Z tym tematem związana jest kategoria: Odznaczeni Orderem Korony Żelaznej (Włochy).

 Z tym tematem związana jest kategoria: Polacy odznaczeni Orderem Korony Żelaznej (Włochy).

Spośród Polaków klasę Komandora otrzymały dwie osoby:

• gen. Jan Henryk Dąbrowski (1806),
• gen. Jan Dembowski (1806),

a klasę Kawalera m.in.:

• gen. Jan Michał Dąbrowski (1806),
• gen. Aleksander Rożniecki (1806),
• gen. Józef Grabiński (1806),
• gen. Sykstus Estko (1806),
• gen. Stanisław Klicki (1806),
• gen. Józef Kossakowski,
• gen. Jan Weyssenhoff (prawdop.),
• gen. Józef Chłopicki (1810)^[1].

Przypisy

Bibliografia

• Tadeusz Jeziorowski: The Napoleonic Orders. Ordery Napoleońskie. Warszawa: 2018 (ang. • pol.) ISBN 978-83-6229-07-0
• Péter Bodrogi, József Molnàr, Sándor Zeidler: Nagy magyar kitüntetéskönyv. A magyar àllam rendjelei és kitüntetései a Szent György rendtõl a Nagy Imre érdemrendig. Budapeszt: 2005 (węg.) ISBN 963-86721-1-0
• Johann Stolzer, Christian Steeb: Österreichs Orden vom Mittelalter bis zur Gegenwart. Graz: Adeva, 1996 (niem.) ISBN 3-201-01649-7
• Gustav Adolph Ackermann: Ordensbuch sämtlicher in Europa blühender und erloschener Orden und Ehrenzeichen, Annaberg: 1855 (niem.)
• Václav Měřička: Orden und Ehrenzeichen der österreichisch-ungarischen Monarchie, Wiedeń/Monachium: 1974 (niem.)
• Robert Freiherr von Procházka: Österreichisches Ordenshandbuch. T. 1–4. Monachium: 1979 (niem.)
• Order Korony Żelaznej [w:] „Nowy leksykon PWN”. Warszawa: PWN, 1998, s. 845
• Korony Żelaznej, Order, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2023-11-20] .