Bloemstuk met twee hagedissen

Kunstenaar

Roelant Savery

Jaar

1603

Techniek

Olieverf op koper

Afmetingen

29 × 19 cm

Verblijfplaats

Centraal Museum

Locatie

Utrecht

Inventarisnummer

6316

RKD-gegevens

Portaal

Kunst & Cultuur

Bloemstuk met twee hagedissen is een schilderij van Roelant Savery in het Centraal Museum in Utrecht. Het schilderij staat samen met een vrijwel identieke versie bekend als het vroegst gedateerde bloemstilleven uit de Noordelijke Nederlanden,

Voorstelling

Het stelt een boeket met bloemen voor in een glas of een kleine glazen vaas, geplaatst in een boogvormige nis. Het boeket bestaat uit akelei, moerasvergeet-mij-nietjes, driekleurige viooltjes, een anjer, een Provenceroos, gouden knoopjes, een blauwe lis, zomerklokjes, een kievitsbloem, een egelantier en een tulp. Het geheel lijkt naar het leven te zijn geschilderd. De afzonderlijke bloemen bloeien echter in verschillende seizoenen; de tulp in de lente, de lis in de voorzomer en de roos in de hoogzomer. Om het boeket zijn een aantal insecten en dieren afgebeeld, te weten een beervlinder, een zwartgeaderd witje, een uiltje, een meeltor, een doodgraver, een vlieg en twee zandhagedissen. Op de stenen plint voor de nis liggen verder nog een slakkenhuis en een schelp.

Het motief van een boeket met bloemen komt eind 16e, begin 17e eeuw bij verschillende Noord- en Zuid-Nederlandse schilders voor. De vroegst bekende werken met dit onderwerp zijn de bloemstillevens van de Duitse schilder Ludger tom Ring (II). Naar alle waarschijnlijk baseerde Tom Ring zich echter op (al dan niet verloren geraakte) voorbeelden uit de Nederlanden.^[1] De eerste Nederlandse schilder die zich bezig hield met dit thema was de Bossche schilder Lodewijck van den Bosch. Karel van Mander schrijft in zijn Schilder-boeck over hem (aan het einde van het lemma Jheronimus Bosch): ‘Daer is noch gheweest eenen Lodewijck Ians van den Bos, gheboren tot Shertoghen Bosch, die seer fraey was van Fruyten en ghebloemt, die hy t'somtijt maeckte als staende in een glas met water, en gebruyckter grooten tijt, ghedult, en suyverheyt in, dat alles scheen natuerlijck te wesen: makende oock op de Bloemkens en Cruydekens den Hemelschen dauw: daer beneffens oock eenighe Beestgens, Vijfwouters, Vlieghskens, en derghelijcke, gelijck men zijn dingen hier en daer by den liefhebbers mach sien. Hy was oock fraey van beelden, als te sien is by Const-liefdigen Melchior Wijntgis te Middelborgh, daer van zijner handt is eenen seer schoonen Ieronimus [=de heilige Hieronymus], vier groote ronden, soo branden, Fruyten, als Bloem-potten, en ander stucxkens, seer wel en suyver ghedaen. Oock is by Iaques Razet [in Amsterdam] van hem een glas met bloemen, seer aerdich gheschildert’.^[2]

Lodewijck van den Bosch werd geboren in 1525 en kan dus al vanaf omstreeks 1540 als schilder actief zijn geweest. Van Van den Bosch is echter geen enkel schilderij bewaard gebleven dat met zekerheid aan hem toegeschreven kan worden. Het motief van een boeket met bloemen werd na de dood van Van den Bosch verder uitgewerkt door schilderd als Ambrosius Bosschaert (I) in Middelburg, Roelant Savery in Amsterdam en later in Praag en Jacob de Gheyn (II) in Leiden en Den Haag. Van deze groep bloemstillevenschilders produceerde Savery met zijn Bloemstuk met twee hagedissen het vroegst gedateerde werk en daarmee het vroegst gedateerde bloemstuk in de Noordelijke Nederlanden.

Toeschrijving en datering

Het schilderij is onder rechts van het midden gesigneerd en gedateerd: ‘ROELANDT · SAVERY / 1603’. De datering is tot 1982 gelezen als 1601 of 1604. De Nederlandse kunsthistoricus Sam Segal las deze in 1982 als eerste als 1603.

Herkomst

Het werk is afkomstig uit de verzameling van de Rotterdamse industrieel Jean Joseph Marie Chabot, lid van de firma Dikema & Chabot. Deze gaf het werk van 21 oktober 1929 tot 5 januari 1943 in bruikleen aan het Centraal Museum. Op 5 januari 1943 werd het door het Centraal Museum van Chabot aangekocht met financiële steun van de Vereniging Rembrandt.

Externe links

Webpagina Centraal Museum (als Bloemstuk met twee hagedissen, 1603).
RKDimages (als Bloemen in een glazen vaas, met hagedissen, schelpen en insecten in een nis, 1603).
Webpagina Vereniging Rembrandt (als Bloemstuk met twee hagedissen, 1603).

Bronnen

Gelder, J.G. van (1936) ‘Van blompot en blomglas. II’, Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift, jrg. 46, deel 91, p. 155-166 (als Stilleven, 1609 (?)). Zie elsevier.x-cago.com.
Mander, Carel van (1604) “T’leven van Ieronimus Bos”, in: Carel van Mander (1604) Het Schilder-Boeck, Haerlem: Paschier van Wesbvsch, fol. fol. 216v-217r.
Schuylenburg, W.C., C.H. de Jonge (1933) Centraal Museum Utrecht. Catalogus der schilderijen, Utrecht: Drukkerij J. van Boekhoven, p. LXII, 68, cat.nr. 161 (als Bloemenstilleven, 1601 (?)). Zie archive.org.

Tentoonstellingen

Catalogus van teekeningen, schilderijen, boeken, pamfletten, documenten en voorwerpen betreffende de geschiedenis van de bloembollencultuur en den bloembollenhandel, Frans Halsmuseum, Haarlem, 16 maart-19 mei 1935, cat.nr. 105.
Tentoonstelling van schilderijen der Utrechtsche School, Centraal Museum, Utrecht, 21 juni-1 oktober 1941, cat.nr. 161.
Nieuwe aanwinsten, Centraal Museum, Utrecht, 1 februari-15 maart 1943, geen catalogus.
De Franse tuin van middeleeuwen tot op onze dagen, Museum Boymans, Rotterdam, 11 juni-11 september 1948 (?).
La Hollande en Fleurs, Château des Rohan, Straatsburg, 1949, cat.nr. 39 of 38.
Early Dutch flower paintings, Manchester City Art Gallery, Manchester, 22 november-18 december 1949, cat.nr. 31 (als 1631).
Holländer des 17. Jahrhunderts, Kunsthaus Zürich, Zürich, 4 november-20 december 1953, cat.nr. 140.
Mostra di pittura olandese del seicento, Palazzo delle Esposizioni, Rome, 4 januari-14 februari 1954, cat.nr. 142.
Mostra di pittura olandese del seicento, Palazzo Reale, Milaan, 1954, cat.nr. 145.
Roelandt Savery, 1576-1639, Museum voor Schone Kunsten, Gent, 10 april-13 juni 1954, cat.nr. 5.
Jubileumtentoonstelling Vereeniging Rembrandt, Centraal Museum, Utrecht, 11 oktober-18 oktober 1958, geen catalogus.
Bloem en tuin in de Vlaamse kunst, Museum voor Schone Kunsten, Gent, 10 april-26 juni 1960, cat.nr. 119, afb. 47.
Nederlandse stillevens uit de zeventiende eeuw, Dordrechts Museum, Dordrecht, 21 juli-2 september 1962, cat.nr. 72, afb. 21.
Modernen van toen 1570-1630, Vlaamse schilderkunst en haar invloed, Singer Museum, Laren, 15 juni-1 september 1963, cat.nr. 135.
De eeuw van Rubens, Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, Brussel, 15 oktober-12 december 1965, cat.nr. 246.
Tulpomania. Tentoonstelling rondom het tulpenboek van Judith Leyster, Frans Halsmuseum, Haarlem, 5 april-9 juni 1974, cat.nr. 50.
Herdenking Roeland Savery. Kortrijk 1576 - Utrecht 1639, Stedelijk Museum voor Schone Kunsten, Kortrijk, 25 april-7 juni 1976, cat.nr. 2 (als Vaas met bloemen in een nis).
Stilleben in Europa, Westfälisches Landesmuseum für Kunst und Kulturgeschichte, Münster, 25 november 1979-24 februari 1980, Staatliche Kunsthalle Baden-Baden, Baden-Baden, 15 maart-15 juni 1980, p. 324, 326, cat.nr. 171.
Een bloemrijk verleden. Overzicht van de Noord- en Zuidnederlandse bloemschilderkunst, 1600-heden, Kunsthandel P. de Boer, Amsterdam, 13 maart-11 april 1982, Noordbrabants Museum, 's-Hertogenbosch, 29 april-30 mei 1982, cat.nr. 22.
Het aards paradijs. Dierenvoorstellingen in de Nederlanden van de 16de en 17de eeuw, Zoo Antwerpen, Antwerpen, 25 september-7 november 1982, cat.nr. 22.
100 jaar Vereniging Rembrandt, Centraal Museum, Utrecht, 2 september-16 oktober 1983, geen catalogus.
Roelant Savery in seiner Zeit (1576-1639), Wallraf-Richartz-Museum, Keulen, 28 september-24 november 1985, Centraal Museum Utrecht, Utrecht, 21 december 1985-16 februari 1986, cat.nr. 2.
Flowers and nature. Netherlandish flower painting of four centuries, Nabio Museum of Art, Osaka, 20 april-16 mei 1990, Tokyo Station Gallery, Tokio, 2 juni-28 augustus 1990, Art Gallery of New South Wales, Sydney, 4 september-28 oktober 1990, ISBN 9012066328, p. 172-174, cat.nr. 24.
La pintura holandesa del siglo de oro. La escuela de Utrecht, Banco Bilbao Vizcaya, Madrid, Banco Bilbao Vizcaya, Bilbao, Banco Bilbao Vizcaya, Barcelona, oktober 1992-februari 1993, ISBN 8486022681, p. 222-223, cat.nr. 52.
400 jaar tulpenkunst in het interieur, Museum voor de Bloembollenstreek, Lisse, 1994, geen catalogus.
De Utrechtse Parade. 1495-1995. Van Van Scorel tot Rietveld en Koch, Centraal Museum, Utrecht, 23 juli-23 oktober 1994, ISBN 9073285259.
De keuze van Simon Levie. Oude meesters in de collectie van het Centraal Museum, Centraal Museum, Utrecht, 17 juni-10 september 1995, geen catalogus.
Een gouden greep, Centraal Museum, Utrecht, 31 augustus-17 november 1996, geen catalogus.
S ozvenou starych mistru. Prazska kabinetní malba 1690-1750, Národní galerie v Praze, Praag, 20 maart-18 mei 1997, (Herzog Anton Ulrich-Museum, Braunschweig, 5 juni-17 augustus 1997), ISBN 8070351306, p. 98.
Dialog mit Alten Meister, Prager Kabinettmalerei 1690-1750, (Nationalgalerie, Praag, 20 maart-18 mei 1997), Herzog Anton Ulrich-Museum, Braunschweig, 5 juni-17 augustus 1997, ISBN 3922279384, p. 114.
Maestros holandeses del Siglo de Oro, Museo Nacional de Bellas Artes, Santiago, 6 november 1997-4 januari 1998, cat.nr. 27, p. 37-39, afb. 27.
Utrechters dromen van Rome, Centraal Museum, Utrecht, 5 juli 2008-2 september 2012, geen catalogus.
Roelandt Savery. A painter in the services of emperor Rudolf II / Malíř ve službách císaře Rudolfa II, Národní galerie v Praze, Praag, 8 oktober 2010-20 maart 2011, (Broelmuseum, Kortrijk, 21 april-11 september 2011), ISBN 9788070354605, p. 76, 81-83, 267, afb. 10.
Roelandt Savery. 1576-1639, (Národní galerie, Praag, 8 oktober 2010-20 maart 2011), Broelmuseum, Kortrijk, 21 april-11 september 2011, ISBN 9789461610058.
Dit is het Centraal Museum! Topstukken uit vijf collecties, Centraal Museum, Utrecht, 29 september 2012-1 september 2015, ISBN 9789059830295.
L'automne de la Renaissance. D'Arcimboldo à Caravage, Musée des Beaux-Arts de Nancy, Nancy, 4 mei-4 augustus 2013, ISBN 9782757206720, p. 172-173.
Power flower. Bloemstillevens in de Nederlanden, Rockoxhuis, Antwerpen, 28 november 2015-28 maart 2016, p. 140-141, cat.nr. 13.
De wereld van Utrecht. Topstukken uit vijf collecties, Centraal Museum, Utrecht, 23 april 2016-30 april 2021, geen catalogus.