Guillaume Apollinaire
Guillaume Apollinaire | |
---|---|
Irudi gehiago | |
Bizitza | |
Jaiotzako izen-deiturak | Wilhelm Albert Włodzimierz Apollinaris de Wąż-Kostrowicky |
Jaiotza | Erroma, 1880ko abuztuaren 26a |
Herrialdea | Frantzia (1916ko martxoaren 9a - |
Bizilekua | Erroma Monako Cannes Niza Aix-les-Bains Lyon Paris Stavelot Nimes |
Lehen hizkuntza | frantsesa |
Heriotza | Paris, 1918ko azaroaren 9a (38 urte) |
Hobiratze lekua | Père Lachaise hilerria |
Heriotza modua | berezko heriotza: Espainiako gripea |
Familia | |
Ezkontidea(k) | Amélia Kolb |
Bikotekidea(k) | ikusi
|
Hezkuntza | |
Heziketa | Colegio Niño Jesús de Praga (en) (1887 - |
Hizkuntzak | frantsesa italiera Valoniera |
Jarduerak | |
Jarduerak | poeta, idazlea, antzerkigilea, arte-kritikaria, eguneroko-idazlea, ipuin-kontalaria, literatura-kritikaria eta marrazkilaria |
Lantokia(k) | Paris Belgika Alemania eta Herbehereak |
Lan nabarmenak | ikusi
|
Jasotako sariak | ikusi
|
Kidetza | Société Normande de Peinture Moderne (en) |
Izengoitia(k) | Fernand Laviet |
Genero artistikoa | blank verse (en) |
Musika instrumentua | pianoa |
Zerbitzu militarra | |
Gradua | teniente |
Parte hartutako gatazkak | Lehen Mundu Gerra |
| |
Guillaume Apollinaire, jaiotza-izenez Wilhelm Albert Włodzimierz Apolinary Kostrowicki (Erroma, Italia, 1880ko abuztuaren 26a - Paris, Frantzia, 1918ko azaroaren 9a) frantses idazlea izan zen. Apollinairek izena eman zion surrealismoari eta kaligramaren sortzailea izan zen. Egile berritzaile eta probokatzailea izan zen.[1]
Izengoitia
Literaturan erabili zuen izengoitia bere berezko izena frantses kutsua emana da. Lehenengo «Wilhelm» izena «Guillaume» bihurtu zuen eta, ondoren, abizena hartuta «Apollinaire» bihurtu zuen.
Biografia
Ikasketa ezohikoak egin zituen, eta familiako irakasle-postu bat lortu zuen Renanian (1912-1945); lanbide horri esker, Alemania eta Austria-Hungarian zehar bidaia ugari egin ahal izan zituen.
Parisa joanda, bere lehen lanak argitaratu zituen literatura-aldizkarietan, eta Alfred Jarry eta beste zenbait literatura-egile gazte ezagutu. Arte-kritika egin zuen, bere lagunen joera berrien alde eginez: Picasso, Braque, Dufy, Matisse, Rousseau...
1909an lehen liburua argitaratu zuen, L´Enchanteur pourrissant ("Liluratzailea usteltzen"). Gero L´Heresiarque et compagnie (1910) ipuin-bilduma ondu zuen. Le Bestiaire ou Cortège d´Orphée (1911) fantasia poetikoaren ondoan, bere poema hoberenen bilduma plazaratu zuen: Alcools (1913). Poesia modernoaren obra nagusi horrek 1908 eta 1913 artean moldaturiko lanak biltzen ditu. Urte berekoa da Les peintres cubistes.
Lehen Mundu Gerra hastean frantses armadan sartu zen (1914), eta zauritu egin zuten 1916 urtean. Berriro Parisa itzulirik, abangoardiako aldizkari nagusietan esku hartu zuen. 1917an poema-liburu berri bat argitaratu zuen, Vitam impendere amori, bai eta autoreak berak "drama surrealista" deitu zuen lan guztiz originala: Les Mamelles de Tirésias ("Tiresiasen Titiak"). 1918an Calligrammes agertu zen, ospetsuak egin ziren poema grafikoen bilduma; urte berean ezkondu zen.
Espainiako gripeak jota hil aurretik, 1918an bertan kronika poetikoen bilduma bat argitaratu zuen: Le Flâneur des deux rives ("Bi ertzetako paseatzailea"). Hil ondoren agerturiko zenbait lan: La femme assise ("Emakume eseria", 1920); Ombre de mon amour ("Ene amodioaren itzala", 1947); Lettres à Lou ("Louri gutunak", 1955).
Margolari lagunekin batean laster igarri zuen nondik abiatuko ziren surrealismoaren aitzindariak. Horrenbestez, arte modernoaren lehen aldarrikatzaileetakoa da. Bere poesia, forma-ausardiak gorabehera (puntuazio-zeinuen ezabapena, berritasun tipografikoak eta abar), lirismo bikainekoa da, tonu xumean adierazlea eta zirrara bigunaren sortzailea.[2][3]
Surrealismoa
Apollinaire izan zen surrealismo eta surrealista terminoak erabiltzen lehena. 1917ko martxoan Paul Dermée poeta belgikarrari bidalitako gutun batean terminoa asmatu zuen, eta 1917ko ekainean berriro erabili zuen. Bigarren aldi hori Les Mamelles de Tirésias antzezlanaren estreinaldiaren harira izan zen, eta «drama surrealistatzat» jo zuen, errealitatea ikusteko modu bat adierazteko, beste inork balio ez ziolako. Parade musikalean ere hitza erabili zuen.[4] Horrela definitu zuen: «Gizonak ibilera imitatu nahi izan zuenean, gurpila sortu zuen, hanka baten batere antzik ez duena. Horrela surrealismoa egin zuen jakin gabe».
André Bretonek 1924ko Manifestuan, hitza berreskuratu zuen, baina beste adiera bat eman zion.[5]
Obra
Poesia
- Le Bestiaire ou Cortège d'Orphée, Raoul Dufyren marrazkiekin, Deplanche, 1911.
- Alcools, 1898 eta 1913 arteko poemen antologia, Mercure de France, 1913.
- Vitam impendere amori, André Rouveyreren marrazkiekin, Mercure de France, 1917.
- Calligrammes, poèmes de la paix et de la guerre 1913-1916, Mercure de France, 1918.
- Aquarelliste
- Il y a..., recueil posthume, Albert Messein, 1925.
- Ombre de mon amour, Cailler, 1947.
- Poèmes secrets à Madeleine, edizio pirata, 1949.
- Le Guetteur mélancolique, poema ineditoak, Gallimard, 1952.
- Poèmes à Lou, Cailler, 1955.
- Soldes, poema ineditoak, Fata Morgana, 1985
- Et moi aussi je suis peintre, Le temps qu'il fait, 2006.
Eleberriak eta ipuinak
- Mirely ou le Petit Trou pas cher, eleberri erotikoa, Paris, 1900 (liburu galduta).
- Que faire ?, Le Matin egunkarian agertutako eleberria, "Esnard" izengoitiaz sinatuta.
- Les Onze Mille Verges ou les Amours d'un hospodar, 1907.
- L'Enchanteur pourrissant, André Derainen marrazkiekin, Kahnweiler, 1909.
- L'Hérésiarque et Cie, ipuinak, Stock, 1910.
- Les Exploits d'un jeune Don Juan, Neskazale gazte baten balentriak bezala euskaratuta, eleberri erotikoa, 1911. Gianfranco Mingozzik zinemara eraman zuen, Les Exploits d'un jeune Don Juan izenburupean.
- La Rome des Borgia, Bibliothèque des Curieux, 1914.
- La Fin de Babylone - L'Histoire romanesque 1/3, Bibliothèque des Curieux, 1914.
- Les Trois Don Juan - L'Histoire romanesque 2/3, Bibliothèque de Curieux, 1915.
- Le Poète assassiné, ipuinak, L'Édition, Bibliothèque de Curieux, 1916.
- La Femme assise, bukatu gabekoa, hil ondorengo ediziao, Gallimard, 1920.
- Les Épingles, ipuinak, 1928.
Lan kritikoak eta kronikak
- La Phalange nouvelle, hitzaldia, 1909.
- L'Œuvre du Marquis de Sade, Sadeko markesaren lehenengo antologia eta lan kritikoa. Paris, Bibliothèque des Curieux, 1909.
- Les Poèmes de l'année, hitzaldia, 1909.
- Les Poètes d'aujourd'hui, hitzaldia, 1909.
- Le Théâtre italien, literatura entziklopedia, 1910
- Pages d'histoire, chronique des grands siècles de France, kronika historikoa, 1912
- La Peinture moderne, 1913.
- Les Peintres cubistes. Méditations esthétiques, Eugène Figuière & Cie, Éditeurs, 1913, Collection « Tous les Arts » ; 2. ed. Hermann, 1965.
- L'Antitradition futuriste, manifeste synthèse, 1913.
- L'Enfer de la Bibliothèque nationale Fernand Fleuret eta Louis Perceaurekin batera, Mercure de France, Paris, 1913.
- Le Flâneur des deux rives, Éditions de la Sirène, 1918.
- L'Œuvre poétique de Charles Baudelaire, Collection des Classiques Galants, Paris, 1924.
- Anecdotiques, 1911tik à 1918ra idatzitako oharrak, Stock en 1926
- Les Diables amoureux, Gallimard, 1964.
Antzerkia eta zinema
- Les Mamelles de Tirésias, 1917.
- La Bréhatine, Paris 1995.
- Couleur du temps, 1918, 2.ed. 1949.
- Casanova, Comédie parodique, Paris, Gallimard, 1952,
Korrespondentzia
- Lettres à sa marraine 1915–1918, 1948.
- Tendre comme le souvenir, lettres à Madeleine Pagès, 1952.
- Lettres à Lou, édition de Michel Décaudin, Gallimard, 1969.
- Lettres à Madeleine. Tendre comme le souvenir, Gallimard, 2005.
- Correspondance avec les artistes, Gallimard, 2009.
Egunerokoa
- Journal intime (1898-1918), Michel Décaudinen edizioa, 1991.
Apollinaire euskaraz
- Neskazale gazte baten balentriak (frantsesez: Les Exploits d'un jeune Don Juan). Karlos Gorrindoren itzulpena. Erdal literatura erotikoa bilduma, Donostia: Elkar, 1988. ISBN: 84-7529-605-X
Apollinaire zineman
Egilearen eleberri batzuk zinemarako moldatu egin dira:
- Les Onze Mille Verges, Éric Lipmannek zuzenduta 1975ean.
- Les Exploits d'un jeune Don Juan (L'Iniziazione), Gianfranco Mingozziren moldaketa 1987an.
Erreferentziak
- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- ↑ http://www1.euskadi.net/harluxet/hiztegia1.asp?sarrera=Apollina
- ↑ https://www.biografiasyvidas.com/biografia/a/apollinaire.htm
- ↑ https://www.txalaparta.eus/eu/liburu-denda/egileak/guillaume-apollinaire
- ↑ https://definicion.de/surrealismo/#google_vignette
- ↑ Salgado Pabón, Sergio Andrés (2021eko azaroan). «Genealogía y avatares de una palabra: "surrealismo"». Relaciones (Montevideo) (450): 33-34.
Kanpo loturak
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Guillaume Apollinaire |
Wikiesanetan badira aipuak, gai hau dutenak: Guillaume Apollinaire |
- i
- e
- a
- Eileen Agar
- Jean Arp
- Eugène Atget
- Hans Bellmer
- Jacques-André Boiffard
- Bill Brandt
- Victor Brauner
- Fanny Brennan
- Emmy Bridgwater
- Luis Buñuel
- Claude Cahun
- Leonora Carrington
- Ithell Colquhoun
- Gala Dalí
- Salvador Dalí
- Jean Dallaire
- Paul Delvaux
- Óscar Domínguez
- Christian Dotremont
- Marcel Duchamp
- Marcel Duhamel
- Curt Echtermeyer
- Max Ernst
- Leonor Fini
- Gordon Onslow Ford
- Esteban Francés
- Alberto Giacometti
- Julio González
- Jane Graverol
- Jacques Hérold
- Valentine Hugo
- Frida Kahlo
- Wifredo Lam
- Jacqueline Lamba
- Dora Maar
- Conroy Maddox
- René Magritte
- Georges Malkine
- Marcel Mariën
- André Masson
- Roberto Matta
- Mikuláš Medek
- Oscar Mellor
- John Melville
- E. L. T. Mesens
- Lee Miller
- Desmond Morris
- Joan Miró
- Méret Oppenheim
- Wolfgang Paalen
- Benjamín Palencia
- Roland Penrose
- Man Ray
- Toni del Renzio
- Kay Sage
- Kurt Seligmann
- André Souris
- Martin Stejskal
- Jindřich Štyrský
- Maurice Tabard
- Yves Tanguy
- Dorothea Tanning
- Karel Teige
- Kristians Tonny
- Toyen
- Albert Valentin
- Remedios Varo
- James F. Walker
- Unica Zürn
- Philipp Humm
teorikoak
- Maxime Moses Alexandre
- Guillaume Apollinaire
- Louis Aragon
- Antonin Artaud
- Jacques Baron
- Georges Bataille
- André Breton
- Roger Caillois
- Nicolas Calas
- René Crevel
- René Daumal
- Robert Desnos
- Vratislav Effenberger
- Paul Éluard
- Renée Gauthier
- Roger Gilbert-Lecomte
- Yvan Goll
- Julien Gracq
- Irène Hamoir
- Georges Hugnet
- Alfred Jarry
- Nelly Kaplan
- Petr Král
- Jacques Lacan
- Philip Lamantia
- Comte de Lautréamont
- Marcel Lecomte
- Michel Leiris
- Georges Limbour
- Léo Malet
- Joyce Mansour
- Robert Melville
- René Ménil
- Max Morise
- Pierre Naville
- Vítězslav Nezval
- Paul Nougé
- Paul Păun
- Benjamin Péret
- Francis Ponge
- Jacques Prévert
- Raymond Queneau
- Herbert Read
- Pierre Reverdy
- Georges Sadoul
- Louis Scutenaire
- Philippe Soupault
- André Thirion
- Dylan Thomas
- Tristan Tzara
- Jacques Vaché
- Marianne Van Hirtum
- Roger Vitrac
- Acéphale
- Les Automatistes
- Birminghamho surrealistal
- Britainiar Talde Surrealista
- Bureau of Surrealist Research
- Chicagoko Imagistak
- Chicagoko Talde Surrealista
- Dau al Set
- Fighting Cock Society
- The Firesign Theatre
- The Goons
- Grup d'Elx
- La Mandrágora
- Monty Python
- Refus Global
- The Surrealist Group in Stockholm
- Manifestu surrealista
- Automatismo surrealista
- Zinema surrealista
- Musika surrealista
- Teknika surrealistak
- Umore surrealista
- Exposition Internationale du Surréalisme
- London International Surrealist Exhibition
- Emakume surrealistak
- Dada
- Espresionismo abstraktu
- Metodo paranoiko-kritiko
- Datuak: Q133855
- Multimedia: Guillaume Apollinaire / Q133855
- Aipu famatuak: Guillaume Apollinaire